- Krivac su insekti kojima pogoduju nove klimatske prilike…
- Od 1990. godine procenjenih 420 miliona hetkara je izgubljeno zbog krčenja šuma i njihovog pretvaranja za drugu uporabu poput poljoprivrede. Međutim, stopa gubitka znatno se smanjila. U poslednjem petogodišnjem razdoblju godišnja stopa krčenja procenjena je na 10 miliona hektara, što je pad u odnosu na 12 miliona hektara u razdoblju od 2010. do 2015. te 16 miliona u razdoblju 1990. do 2000.godine…
- Stanje svetskih šuma: U poslednjih 30 godina izgubljeno 178 miliona hektara!
- Prema novom izvještaju FAO-a, FRA 2020, globalno šumsko područje od 1990. godine smanjeno je za 178 milijuna hektara. Međutim, stopa neto gubitka znatno je pala zadnjih 30 godina zbog manjeg krčenja u nekim zemljama te zbog pošumljavanja i prirodnog širenja šuma;
- Srbija se smatra srednje šumovitom zemljom sa ukupnom površinom šuma i šumskog zemljišta od 3.025.471 hektara, što čini 39 odsto ukupne površine. Ovo su podaci koji su dobijeni nakon druge Nacionalne inventure šuma Srbije sprovedene u periodu od 2018. do 2023. godine;
Foto: Arhia autora – U poslednjih 30 godina izgubljeno 178 miliona hektara šuma!
Branislav GULAN
Gotovo 20 posto ukupne površine Zemlje prekriveno je šumama. U njima živi više od 80 posto kopnenih vrsta životinja, a osim što se smatraju jednim od najsloženijih ekosustava na svijetu, važne su i za moderan život ljudi. Kažu da čak i kratka šetnja prirodom od 20 minuta može biti izvrsna za jačanje mentalnog zdravlja, ali ove šume su toliko lijepe da ćete sigurno poželjeti ostati i dulje od toga. Zavirite u najljepše šume na svijetu koje svojom ljepotom oduševljavaju baš svakoga! U svetu prepunom prirodnih lepota, šume se ističu kao pravo čudo, koje ne samo da oduzima dah svojom veličinom i raznolikošću, već i predstavlja ključno stanište za brojne vrste biljaka i životinja. Najveće šume na svetu nisu samo fascinantne po svojoj širini, već igraju važnu ulogu u očuvanju ekosistema i očuvanju životne sredine. Ova ekološka blaga nude mogućnosti za šumske avanture koje uključuju istraživanje staza, uspon na planine, kao i posmatranje divljih životinja u njihovom prirodnom staništu.Upravo zbog svoje specifične biologije i ekološkog značaja, šumske destinacije poput Amazonske prašume, Prašume Konga i drugih zapanjujućih područja su nezaobilazne tačke za svakog ljubitelja prirode.
Vrednosti šuma
Na primeru samo tri opštekorisne funkcije šuma, jasno je da su njihove novčane vrednosti značajne i morale bi se računati prilikom odlučivanja o tretmanu i planiranju korišćenja šuma. Ako bismo to činili, pokazalo bi se da je vrednost šuma kada se ne seku veća od vrednosti posečenog drveta, pokazalo je istraživanje Ekološkog centra Stanište.
Drvo koristimo najviše kao ogrev, građevinski i tehnički materijal. Pored ove upotrebne vrednosti, šume nam pružaju i različite koristi koje nisu usko vezane za seču, proizvodnju drveta i eksploataciju. Te koristi nazivaju se opštekorisne funkcije šuma i ima ih oko 600. Zakon o šumama prepoznaje njih nekoliko, na primer, očuvanje biološke raznovrsnosti, ublažavanje efekta staklene bašte vezivanjem ugljenika, proizvodnja kiseonika i biomase, sprečavanje bujica i poplava, prečišćavanje vazduha i vode, zaštita od erozije i klizišta, povoljni uticaj na zdravlje ljudi, klimu i poljoprivredu, odmor i rekreacija, zaštita od buke i druge. Da li prepoznajemo ove koristi i da li ih vrednujemo?
Kada odlučujemo kako ćemo šume koristiti, računamo samo njihovu „sečivu vrednost“ po drvnim sortimentima u kubnim metrima. Samo iz tog ugla planiramo seču. Opštekorisne funkcije zanemarujemo, a njihovu novčanu vrednost ne obračunavamo, niti ona utiče na to kako ćemo šume koristiti. Ali, kako se može izračunati koliko košta posečeno drvo, tako može i vrednost opštekorisnih funkcija šuma. Ako bismo to činili, pokazalo bi se da je vrednost šuma kada se ne secu veća od vrednosti posečenog drveta. Od opštekorisnih funkcija dobrobit ima celo društvo, a od seče šume samo uski krugovi. Odabrali smo tri opštekorisne funkcije šuma sa metodologijama za proračun njihovе novčane vrednosti.
Vezivanje organskog ugljenika – 5.000 evra po hektaru
Sadržaj ugljenika u šumskom zemljištu ukazuje na kvalitet staništa, a posredno i na nivo biološke raznovrsnosti, proizvodni potencijal i opštu stabilnost zemljišta, dok vezivanje gasova sa efektom staklene bašte ublažava klimatske anomalije. Vrednovanje vezivanja ugljenika u šumskom zemljištu predmet je brojnih analiza širom sveta. Tako se u Sjedinjenim Američkim Državama koristi opseg vrednosti koji primenjuje USDA, od 30 do 90 evra po toni, odnosno, srednja vrednost od 50 evra po toni. Po podacima našeg Ministarstva zaštite životne sredine, prosečan sadržaj organskog ugljenika u šumskom zemljištu Srbije iznosi oko 100 tona po hektaru u površinskom sloju od 30 cm, tako da je vrednost funkcije vezivanja organskog ugljenika prosečno 5.000 evra po hektaru.
Prevencija površinskog oticaja i bujičnih poplava – 30.000 evra po hektaru
Bujice su od 1950. godine u Srbiji odnele više od 130 ljudskih života i napravile štetu veću od 12 milijardi evra. Analize su pokazale da bi uništavanje bilo daleko manje da nije bilo proređivanja šume, nelegalnih seča i stvaranja goleti. Po kvadratnom metru, krošnje mogu zadržati do 100 litara kiše, a šumsko zemljište upije do 200 litara. Samo nekoliko kvadratnih kilometara šume može zadržati i znatno usporiti oticanje i do milion kubika padavina. Kada se izračuna šteta na slivu, ili cena izgradnje akumulacije sa branom koja može zadržati tu zapreminu, dolazimo do nekoliko desetina hiljada evra po hektaru.
Na primer, katastrofalna bujična poplava u Tekiji 15. septembra 2014. godine odnela je jedan ljudski život i napravila štetu od 3 miliona evra. Bujica je nastala zbog obilnih padavina od 200 litara po kvadratnom metru, koje su se izlučile za nekoliko sati na slivnoj površini od samo jednog kvadratnog kilometra (100 hektara), sa proticajem od oko 80 kubnih metara u sekundi. Obilaskom terena nakon poplave, utvrđeno je da je šuma iznad Tekije proređena, slabo održavana, a zemljište plitko i erodirano. U ovom primeru računamo da je vrednost funkcije prevencije bujičnih poplava oko 30.000 evra po hektaru.
Prevencija erozije zemljišta – više desetina evra po hektaru
Seča i uklanjanje drvne mase mogu dovesti do pojave erozionih procesa sa intenzitetom od 10 do 20 kubnih metara po hektaru. Erozioni materijal dejstvom gravitacije i tekuće vode dospeva u vidu nanosa do naseljenih mesta, akumulacija za vodosnabdevanje, obradivih površina ili mreže kanala. Cena koštanja uklanjanja i daljeg tretmana ovog nanosa je vrednost prevencije erozije zemljišta, kao opštekorisne funkcije šuma.
Prevencija erozije vrednuje se „metodom Gavrilovića“ (MPE – Metod potencijala erozije). Iskazuje se kroz produkciju erozionog materijala u kubnim metrima, a zavisi od srednje godišnje temperature vazduha, srednje količine padavina, od sastava i nagiba zemljišta, kao i od obraslosti vegetacijom. Najmanji efekat prevencije je kod golog zemljišta, zatim kod obraslog oskudnom travom, a najveći efekat kod šuma sa gustom stelјom. Čak i prоredna seča znatno umanjuje efekat prevencije erozije. U zavisnosti od svih ovih faktora, vrednost prevencije erozije može biti i do nekoliko desetina evra po hektaru.
Da li šume vrede više kada se ne seku?
Ukupna vrednost ove tri odabrane opštekorisne funkcije šuma je veća od 35.000 evra po hektaru. Kada je u pitanju drvna masa, nakon čiste seče kvalitetnija šuma daje vrednost između 30.000 i 40.000 evra po hektaru, dok šuma srednjeg kvaliteta daje 20.000 do 25.000 evra po hektaru. Uzet je u obzir prosečan odnos tehničkog i ogrevnog drveta 50:50.
Samo na primeru tri odabrane opštekorisne funkcije jasno je da se njihove novčane vrednosti itekako mogu uporediti sa vrednošću posečenog drveta i morale bi se uzeti u obzir prilikom odlučivanja o tretmanu šuma. Do kojih iznosa bismo došli računanjem vrednosti svih opštekorisnih funkcija šuma?
Zalažemo se da se odaberu i zakonski propišu metodologije za obračun novčane vrednosti svih opštekorisnih funkcija šuma, da se ove vrednosti obavezno računaju i uzimaju u obzir prilikom izrade planova, studija zaštite prirode i osnova gazdovanja šumama. Verujemo da bi to dovelo do smanjenja seče šume, naročito u zaštićenim područjima prirode, piše i priča o šumama prof dr Ratko Ristić, bivši dekan Šumaskog fakulteta u Beogradu.
Čuvanje šuma
Zašto je važno da sačuvamo šume zna svako ko je bar jednom prošetao kroz neku šumu. Zadatak svih nas je da ne uništavamo postojeće šume. U skladu sa potrebama, planski neophodno je da podižemo nove šume. Čovek i njegova delanja su najčešći razlog zašto su šumske površine degradirane. Bespravna seča šuma, požari, istovanje otpada, stvaranje đubrišta. Svedoci smo da u nekim delovima planete krčenje šuma ima katastrofalne posledice. Više od polovine šuma na planeti je nestalo od 1950. godine do danas. U latinoameričkim državama uništeno je dve trećine šuma.
- Ministar poljoprvirede Srbije dr Dragan Glamočić, izjavio je da je 39 odsto teritorije Srbije pošumlјeno, što je za devet odsto više od svetskog proseka. „Pošumlјenost Srbije je u ravni sa evropskim prosekom. Ono što je bitno, jeste da je pošumlјenost centralne Srbije blizu 60 odsto, i mnogo je veća nego u Vojvodini gde je to nekih sedam odsto!
- U jednoj godini ljudi u svetu poseku šume sa oko devet miliona hektara. To je kao da sečemo šumu na površini jedne Srbije godišnje;
- JP ,,Srbijašume’’ učestvuje u merama podrške stanovništvu sa sniženim cenama ogrevnog drveta, koje za socijalno ugrožena lica iznosi 2.900 dinara po kubnom metru dok za penzionere, osobe sa invaliditetom, porodice palih i preminulih boraca, vojne i civilne invalide rata kao i sve tri boračke kategorije iznosi 4.470 dinara sa pdv-om po kubnom metro;
Foto ,,Srbijašume’’: Podrška satnovništvu sa sniskm cenama drveta;
Prirodni svet najvećih šuma
Šumski ekosistemi predstavljaju jednu od najvažnijih komponenti prirodnog sveta. Njihovo bogatstvo ne samo da doprinosi biodiverzitetu već ima i značajan uticaj na životnu sredinu. Poznavanje njihovog značaja pomaže u razumevanju kako šume oblikuju našu planetu i kako mogu pomoći u očuvanju prirode. Šumski ekosistemi su ključni za održavanje ekološke ravnoteže. Oni umanjuju zagađenje vode i vazduha, regulišu klimu i stvaraju stanište za mnoge biljne i životinjske vrste. Uloga ovih ekosistema u očuvanju biološke raznolikosti ne može se preceniti, a njihova sposobnost da zadrže i filtriraju vodu igra važnu ulogu u obezbeđivanju čistih izvora vode. Šume imaju vitalnu funkciju u umanjivanju efekta staklene bašte kroz apsorpciju CO2 i proizvodnju kiseonika. Ove karakteristike su presudne za zdravlje naše planete. Pored toga, doprinos šuma očuvanju životne sredine ogleda se u smanjenju erozije i zaštiti tla, što su ključni faktori za održivost mnogih ekosistema.
- Fascinantne činjenice o šumama pokazuju njihovu veliku vrednost. Na primer, šume pokrivaju oko 31 odsto površine Zemlje i predstavljaju dom za više od 80 odsto kopnenih vrsta životinja i biljaka. U nekim slučajevima, starije šume, poput borealnih, sadrže drveće staro nekoliko hiljada godina. Ove informacije pomažu u razumevanju koliko su šume značajne za naš svet.
Šume širom sveta nude spektakl prirodnih lepota i biodiverziteta koji fascinira svaku generaciju. Različite šume se razlikuju po svojim karakteristikama, staništima i vrstama biljaka i životinja. U nastavku su predstavljene neke od najznačajnijih šuma.
Svetska organizacija za hranu i poljoprivredu (FAO) pokrenula je sveobuhvatnu procjenu šumarstva FRA 2020 u digitalnom formatu. Ovo izvješće prva je objavljena internetska platforma koja sadrži detaljne regionalne i globalne analize za 236 zemalja i teritorija. Korisnici sada mogu proučiti više od 60 šumskih pokazatelja u svim zemljama i regijama i preuzeti tražene podatke. Bogatstvo informacija o svjetskim šumama vrijedno je javno dobro za globalnu zajednicu kako bi se olakšalo oblikovanje politike utemeljene na dokazima, donošenje odluka i zdrave investicije u tom sektoru“, rekla je zamjenica generalnog direktora FAO-a, Maria Helena Semedo. “Ovi novootvoreni alati omogućit će nam bolji odgovor na krčenje i degradaciju, spriječiti gubitak biološke raznolikosti i poboljšati održivo gospodarenje u takvim područjima.
Milioni ljudi širom sveta ovise o šumama zbog njihove sigurnosti hrane i sredstava za život. Njihova zaštita je ključna za očuvanje prirodnih resursa, jer čuvaju većinu zemaljske biološke raznolikosti i pomažu u ublažavanju utjecaja klimatskih promjena. Prema nedavno objavljenom izvješću o stanju svjetskih šuma (SOFO), one sadrže 60.000 različitih vrsta drveća, 80 odsto vrsta vodozemaca, 75 odsto ptica i 68 odsto sisavaca na Zemlji.
Život 60 miliona ljudi zavisi od šuma
Šume i šumski ekosistemi imaju veliki značaj za celokupan živi svet na planeti Zemlji. Sredstva za život 1,6 milijarde ljudi potiču od šumskih resursa, dok život i opstanak 60 miliona ljudi u prvom redu zavisi od šuma.
“Odnos čoveka prema šumi i njenoj nameni su se menjali tokom vremena i bili su uslovljeni postojećim društveno – ekonomskim prilikama, što je uticalo, kako na stanje šuma i šumskih ekosistema, tako i na stanje prirode u celini”, stoji na sajtu “Srbijašume” uz napomenu da je zadatak šumarstva kao struke da, između ostalog, omogući neometano i ravnomerno zadovoljenje svih funkcija šuma, na čemu se zasniva savremeno, polifunkcionalno gazdovanje.
U poslednje tri decenije izgubili smo 178 milijuna hektara šume
- Svet ima ukupnu šumsku površinu od 4,06 milijardi ha što je oko 31 odsto ukupne površine kopna. Europa, uključujući Rusku Federaciju čini 25 odsto svjetskog šumskog područja, a slijedi Južna Amerika s 21 odsto, Sjeverna i Srednja Amerika s 19 odstp, zatim Afrika sa 16 odsto, Azija s 15 odsto i Oceanija s pet odsto;
- Globalno područje pod šumama i dalje se nastavlja smanjivati, a svijet je od 1990. godine izgubio 178 miliona hektara. Međutim, stopa neto gubitka znatno se smanjila tokom razdoblja od 1990. do 2020. godine zbog smanjenja krčenja u nekim zemljama te zbog pošumljavanja i prirodnog širenja šuma;
- Afrika ima najveću godišnju stopu neto gubitaka u razdoblju od 2010. do 2020. Godine s 3,9 miliona hektara, sledi Južna Amerika s 2,6 miliona heklraa. Najviša neto dobit od šumskog područja u posljednjih deset godina je u Aziji;
Smanjuje se krčenje šuma na globalnoj razini?
- Od 1990. godine procenjenih 420 miliona hetkara je izgubljeno zbog krčenja šuma i njihovog pretvaranja za drugu uporabu poput poljoprivrede. Međutim, stopa gubitka znatno se smanjila. U poslednjem petogodišnjem razdoblju godišnja stopa krčenja procenjena je na 10 miliona hektara, što je pad u odnosu na 12 miliona hektara u razdoblju od 2010. do 2015. te 16 miliona u razdoblju 1990. do 2000.godine…
Ilegalno krče Amazonu kako bi EU imala dovoljno soje?
- Površina šume u zaštićenim područjima povećala se za 191 miliona na hektaraa od 1990. godine i sada je dostigla procenu od 726 miliona hektara;
Zemlje koje gube najviše šumskih površina
- Prvih deset zemalja sveta po prosječnim godišnjim neto gubicima šumskih površina u posljednjih 10 godina su: Brazil, Demokratska Republika Kongo, Indonezija, Angola, Ujedinjena Republika Tanzanija, Paragvaj, Mjanmar, Kambodža, Bolivija i Mozambi;
“Iako se stopa krčenja smanjila tijekom posljednjeg desetljeća, ona je i dalje velika briga. Trenutačnim tempom riskiramo ciljeve koji se odnose na održivo gospodarenje šumama“, komentirao je Anssi Pekkarinen, ravnatelj šumarstva i koordinator FRA-e.
“Moramo pojačati napore za zaustavljanje krčenja kako bismo iskoristili puni potencijal šuma u doprinosu održivoj proizvodnji hrane, smanjenju siromaštva, sigurnosti hrane, očuvanju biološke raznolikosti i klimatskim promjenama uz istovremeno održavanje proizvodnje drvnih proizvoda“, zaključio je Pekkarinen.
Stanje šuma u Srbiji
Dve opasne vrste insekata koje uništavaju borove i druga stabla – mali borov krasac i šestozubi borov potkornjak – postaju sve učestalija opasnost usled toplijih i sušnijih uslova. Krajem leta 2011. godine, u entomološku laboratoriju Šumarskog fakulteta poslati su uzorci belog bora koji se osušio u Botaničkoj bašti Jevremovac u Beogradu. Deblo prečnika oko 30 cm je ispod kore bilo ispresecano hodnicima tzv. ksilofagnih insekata, i bili su vidljivi izletni otvori u vidu latiničnog slova „D” karakteristični za familiju krasaca.
Gajenjem uzoraka u laboratoriji sledeće godine su izletela imaga (odrasle jedinke) malog borovog krasca Phaenops cyanea: Ovo je bila prva masovna pojava malog borovog krasca u Beogradu. Ova vrsta, zajedno sa još jednim insektom koji se zove šestozubi borov potkornjak, predstavlja veliku opasnost po stabla borova u našoj zemlji, a ovim vrstama posebno pogoduju periodi suša i ekstremno visokih temperatura, koje su usled klimatskih promena sve ćešće.
,,Ovi insekti javljaju se posebno u periodima intenzivnih suša, a primićeni su i na uzorcima borova u parku na Kalemegdanu’’, piše za Klimu 101 prof. dr Milka Glavendekić sa Šumarskog fakulteta u Beogradu. Na Šumarskom fakultetu u Beogradu sprovode se istraživanja insekata štetočina borova od 2019. godine, u šumama od Avale, preko Deliblatske peščare i Divčibara, do Lebana, Malog Zvorinka, Tare, Velikog Gradišta, kao i u parkovima u gradovima: Aranđelovcu, Beogradu, Kragujevcu, Pančevu, Požarevcu, Topoli, Vršcu i Zemunu.
Metod istraživanja je primena višelevkastih feromonskih klopki i klopki za presretanje sa atraktantima za borovu bronzanu strižibubu Monochamus galloprovincialis i šestozubog borovog potkornjaka Ipssexdentatus.Stručna služba JKP Zelenilo – Beograd je 2023. godine uputila zahtev Šumarskom fakultetu da se ispitaju uzroci sušenja borova u Beogradu.
Prvi pregled zdravstvenog stanja borova na štetne insekte izvršen je 12. maja 2023. godine, kada su pregledani uzorci borova koji su posečeni u parku Kalemegdan i Parku prijateljstva na Ušću, i doneti u Biobazu na Novom Beogradu. Vizuelnim pregledom utvrđena je izuzetno jaka infestacija ksilofagnih insekata u svim sortimentima, od debla do tanjih grana. Jaka infestacija je očekivana jer su stabla bila suva duže vremena, i na njima su se umnožavale populacije štetočina.
Da bi se determinisale vrste insekata, uzorci su gajeni u entomološkoj laboratoriji. Odgajena su imaga borove bronzane strižibube, malog borovog krasca i šestozubog borovog potkornjaka. Na stablima borova zabeležene su i dve vrste parazitskih gljiva, Mycosphaerella pini i Sphaeropsis sapinea.
Ovakve pojave nisu potpuna novina. Poznato je sušenje šuma četinara na području Zlatibora osamdesetih godina prošlog veka, gde su patogene gljive i masovne pojave insekata potkornjaka doveli do sušenja oko 30 odsto borovih stabala na velikim površinama.
Poslednje masovno sušenje četinarskih šuma u Srbiji je nastupilo posle ekstremnih klimatskih uslova 2012. godine, kada je, nakon ekstremno niskih temperatura u februaru, nastupila suša u toku leta. Slične pojave masovnog sušenja šuma posle ekstremnih klimatskih uslova kao posledice globalnog otopljavanja beleže se u poslednje tri dekade u različitim ekosistemima širom sveta.
Mali borov krasac je jedna od agresivnijih vrsta, sa velikim porastom populacija širom Evrope u poslednjih nekoliko godina. Larve žive pod korom fiziološki oslabelih ili skoro suvih stabala, gradeći plitke široke zmijolike hodnike ispunjene gusto sabijenom crvotočinom. Pred kraj razvića, larva se dublje ubušuje u beljiku, gde prelazi u stadijum lutke. Imaga izgrizaju izletni otvor u vidu latiničnog slova „D”.
Izletni otvori su jasno uočljivi na kori bora, i to je simptom po kojem mogu najčešće da se zapaze. Drugi simptom za detekciju prisustva malog borovog krasca su hodnici pod korom. Ako je kora počela da se odlubljuje ili je suvo stablo, mogu se iseći komadi kore, na kojim se jasno uočavaju larveni hodnici širine 5-6 mm sa gusto sabijenom crvotočinom.
Mali borov krasac ima dvogodišnju generaciju, koja obuhvata tri kalendarske godine – to znači da je potrebno dve pune godine da se razvije nova generacija ove vrste insekta. Imaga se javljaju većinom u maju-junu, dok pojedinjačno jedinke mogu da se nađu do avgusta.
Međutim, u uslovima toplije klime, ova vrsta može da ima jednogodišnju generaciju, što drastično utiče na njenu opasnost kao štetočine.
Ranije se ova vrsta češče javljala u šumama koje su pretrpele požar, i u većini zemalja u Evropi nije klasifikovana kao štetočina u šumama.
Međutim, prema novijim istraživanjima u Švajcarskoj, mali borov krasac može da infestira i relativno vitalna stabla, a najčešće se razvija u stablima koja su umereno fiziološki oslabljena ili su izgubila 50-80 dsto četinara. U odnosu na druge insekte, smatra se jednom od agresivnijih vrsta, čije su populacije od 2011. do 2023. godine u velikom porastu, upravo zbog sve pogodnijih klimatskih prilika širom Evrope.
Šestozubi borov potkornjak je vrlo opasna štetočina koja naseljava fiziološki slaba ili sveže posečena stabla
- Ipak, najveća opasnost za borove šume i drveće u parkovima su masovne pojave šestozubog borovog potkornjaka.
Telo ovog insekta je svetlosmeđe do tamnosmeđe, i prekriveno je dugim dlakama. Širina vratnog štita je veća nego dužina. Površina obronka na kraju trbuha je sjajna i retko istačkana. Sa obe bočne strane ima po šest hitinskih zuba. Četvrti zub je dugmetasto proširen na vrhu. Zubi na obronku ženki su slabije izraženi. Dužina tela je 6-8 mm i to je najveći potkornjak u našoj fauni.
Biljke domaćini su razne vrste borova, jela, kavkaska jela, ariš i smrča. Kao i malom borovom krascu, topliji uslovi utiču na njegovu reprodukciju: ima jednogodišnju generaciju u hladnijim uslovima, dok u uslovima više temperature ima dvostruku generaciju (tj. razvija se nova generacija dva puta u toku godine).
Prezimljavaju imaga i roje se u aprilu. On je tzv. sekundarna štetočina kada naseljava fiziološki slaba ili sveže posečena stabla.
Posle duže suše, snegoloma, vetroloma ili požara, ako se na vreme ne saniraju ugrožena staništa, dolazi do prenamnoženja i tada naseljava i potpuno zdrava stabla.
Najizraženiji primer sušenja je evidentiran u Spomeniku prirode „Čačalica” u Požarevcu, gde su masovne pojave šestozubog borovog potkornjaka i malog borovog krasca dovele do sušenja borova 2019-2020. godine.
Visok intenzitet sušenja borova u parku Kalemegdan je takođe nastao udruženim prenamnoženjem pomenute dve vrste, usled pogodnih uslova u vidu visokih temperatura i sušnih perioda.
Kako se adaptirati i izboriti sa ovim štetočinama?
Za regulisanje populacija štetnih insekata veoma su važni prirodni neprijatelji. Predatori koji postoje u Srbiji su insekti Temnoscheila caerulea i Thanasimus formicarius.
Predatori se kreću hodnicima pod korom u stadijumu larve i imaga u potrazi za plenom, a to su razvojni stadijumi potkornjaka, larve krasaca i strižibuba. Zbog njihove uloge kao agenasa biološke zaštite šuma, veoma je važno da se očuvaju populacije predatora, kao deo integralne zaštite naših borova i drugih stabala od ovih opasnih štetočina.
Svetski je dan šuma – da li se u Srbiji povećavaju površine pod njima?
Obeležavanjem ovog datuma svake godine, 21. marta, podsećamo se na značaj šuma i očuvanja i unapređenja šumskih ekosistema, a tema ove godine je “Šume i hrana”
Foto: Shutterstock/lightman_pic
- Srbija se smatra srednje šumovitom zemljom sa ukupnom površinom šuma i šumskog zemljišta od 3.025.471 hektara, što čini 39 odsto ukupne površine. Ovo su podaci koji su dobijeni nakon druge Nacionalne inventure šuma Srbije sprovedene u periodu od 2018. do 2023. godine.
Za obeležavanje Svetskog dana šuma odabran je današnji dan, 21. mart, u znak buđenja prirode i vegetacije, ali i kao znak novog početka. Obeležava se od 1971. godine širom planete sa ciljem promovisanja svesti o značaju i vrednosti šumskih ekosistema. Ustanovljen je na inicijativu Generalne skupštine Evropske poljoprivredne konfederacije, a koju su podržale Ujedinjene nacije i Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO).Obeležavanjem ovog datuma svake godine podsećamo se na značaj šuma i očuvanja i unapređenja šumskih ekosistema, a tema ovogodišnjeg Međunarodnog dana šuma je “Šume i hrana”.
Pošumljavanje 65 hektara u okolini Novog Pazara!? do kraja godine
Šume su od suštinskog značaja za opstanak zajednica koje zavise od šuma, obezbeđuju hranu, izvor su materijala za grejanje, a takođe i izvor prihoda i zaposlenja. Pored toga, pospešuju plodnost zemljišta, štite vodne resurse i stanište su za različite biljne i životinjske vrste”, sappšteno je iz Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Uvećanje šumskog zemljišta od pet odsto
A, kada se govori o odnosu državnog i privatnog vlasništva na površini pod šumom je 42 odsto : 58 odsto. U odnosu na prošlu Nacionalnu inventuru šuma, čiji su podaci objavljeni 2009. godine, uvećanje površine pod šumom i šumskim zemljištem je oko pet odsto.
“Uvećanje površine u odnosu na referentnu 1979. godinu (koja je iznosila oko 24 odsto) je znatno, što je između ostalog, imalo pozitivan uticaj na stanje i kvalitet životne sredine u celini”, navodi se na sajtu “Srbijašume”. Od četinarskih vrsta najzastupljenije smrča i jela i beli i crni bor.
Ovo preduzeće gazduje državnim šumama i šumskim zemljištem na ukupnoj površini 892.707 hetkara (stanje šumskog fonda na dan 1.3.2024. godine) i obavlja stručno – savetodavne poslove u šumama sopstvenika na površini 1.222.624 ha, koja obuhvata oko 3,4 miliona katastarskih parcela i oko 1.000.000 vlasnika.
U ukupnoj drvnoj zapremini kojom gazduje “Srbijašume” preovladavaju lišćarske u odnosu na četinarske vrste, u odnosu 80 odsto prema 20 odsto. Od lišćarskih vrsta najzastupljenije su bukva i hrastovi, dok su od četinarskih vrsta najzastupljenije smrča i jela i beli i crni bor.
Prekomerna seča šuma!
Prekomerna seča šuma predstavlja veliki problem u Nacionalnom parku Fruška gora, a pojedini izveštaji sa terena potvrđuju da postoje i nezakonite seče. Ekolozi tvrde da planska seča nije u skladu sa zaštitom šuma, a posebno su zabrinuti zbog komercijalne seče.
„Trenutno se na Fruškoj gori ne seče na površini od svega tri odsto, dok se na preostalih 97 odsto vrši seča. Mi mislimo da su to prekomerne seče, iako su planske, što je nedopustivo u zaštićenom području prirode“, tvrdi za VOICE Dragana Arsić iz Pokreta Odbranimo šume Fruške gore.
Prema njenim rečima, iako se na Fruškoj gori rade planske seče (proredne i oplodne), koje su u skladu sa planskim dokumentima o osnovama upravljanja šumama na period od deset godina, to su ustvari prekomerne seče jer se seku šume koje su deo zaštićenog područja prirode.
„To je jako veliki problem jer je potrebno promeniti osnove gazdovanja šumama,da one imaju ekosistemski tretman, a ne proizvodni. Shodno tome, onda treba da se prave planovi seča koji bi bili na nivou sanitarnih seča ili održavanja vitalnosti šuma“, smatra Arsić.
U toku je i prekmerna seča šuma. Nvo zakon donosi i strože konrole ovoj pojavi. Kraj nelegalnoj seči? Novi zakon donosi strože kontrole i veću zaštitu šuma! Novi Zakon o stavljanju na tržište drveta i drvnih proizvoda zabranjuje prodaju nezakonito posečenog drveta i uvodi strože kontrole kako bi se zaštitile šume, suzbila nelegalna seča i povećala transparentnost u trgovini drvetom u skladu sa propisima Evropske unije.
Kraj nelegalnoj seči šuma © Canva
Fokus Zakona je na subjektima, pravnim licima i preduzetnicima koji prvi put stavljaju drvo, odnosno drvne proizvode na tržište Srbije, bez obzira na to da li je proizvedeno u Srbiji ili je iz uvoza“, kazali su iz ministarstva o zakonu koji je juče usvojila Skupština Srbije.
Zakonom će biti uvedene obaveze prikupljanja potrebne dokumentacije o poreklu drveta i drvnih proizvoda, sprovođenja procene rizika od stavljanja na tržište nezakonito posečenog drveta i drvnih proizvoda i obavezu preduzimanja odgovarajućih mera za smanjenje rizika.
Ministarstvo upozorava: Ko pali njive – gubi subvencije!
„Zakon će doprineti očuvanju prirodnih resursa, većoj transparentnosti u trgovini drvetom i drvnim proizvodima i boljoj zaštiti životne sredine, uključujući očuvanje biodiverziteta i smanjenje uticaja klimatskih promena“, navelo je ministarstvo.
Kazali su da se usvajanjem tog zakona, država usklađuje i sa propisima Evropske unije koji se odnose na borbu protiv nelegalne seče i nelegalne trgovine drvetom i drvnim proizvodima.
Objašnjava da se u delu šume koja je u državnom vlasništvu seču šume organizuje Javno preduzeće Nacionalni park Fruška gora koji preko tendera bira firmu koja će to da za njih radi. S druge strane, na privatnom delu, odnosno na jednoj četvrtini, što je oko 6.000 hektara šume, vlasnik je Sremska eparhija Srpske pravoslavne crkve (SPC) i oni samostalno gazduju tako što sklapaju ugovor sa privatnom firmom za koncesiono gazdovanje šumom.
„Podatak koji mi imamo iz jednog ugovora do kojeg smo došli govori da oni godišnje od koncesionara dobiju između 180.000 i 200.000 evra za zakup, a onda firma organizuje seču i prodaju drva. Istim intenzitetom i država i crkva rade prekomerne seče šuma na Fruškoj gori“, tvrdi Dragana Arsić.
Šume čine najveće površine Nacionalnog parka. Od 23.315 hektara šuma i šumskih zemljišta u NP Fruška gora, koje su od 1946. do 2011. godine bile državno vlasništvo, na osnovu Zakona o restituciji imovine crkvama i verskim zajednicama SPC-u je vraćeno oko 6.000 hektara. Šume i šumska zemljišta se nalaze na osam administrativnih i 44 katastarske opštine.
(Autor je analitičar i publicista)