• Prvo je ubijen u Marseju 1934. godine, a potom je više puta ubijan u Beogradu, u kome nema ni spomenik, a ni svoju uličicu. Preimenovanjem Savske u Bulevar kralja Aleksandra Karađorđevića posle devet decenija je deo naše nacionalne sramote i ponižavanja ovog srpskog vladara

Piše: Marko Lopušina

        Kralj Aleksandar Karađorđević Ujedinitelj je srpski vladar koji je od beogradske čaršije napravio evropski grad. U tome mu je pomogao Nikolaj Krasnov, ruski arhitekta sa kolegama iz ruske emigracije, koje je kralj zbrinuo u Srbiji. Sagradili su sve državne zgrade u Nemanjinoj i Kneza Miloša u Beogradu.

      Vladao je iz Beograda, a da nije bio rođeni Beograđanin. Aleksandar Prvi Karađorđević je od Beograda napravio prestonicu svih Srba sveta. Rođen je početkom decembra 1888. godine na Cetinju kao mlađi sin Petra Prvog Karađorđevića i kneginje Zorke. U savremenoj istoriji Srbije stolovao je u Beogradu kao regent prestolonaslednik Kraljevine Srbije, kao regent presolonaslednik Kraljavine Srba, Hrvata i Slovenaca i kao kralj Kraljevine Jugoslavije. 

                Ne znam zašto, ali kralj Ujedinitelj ni danas nema svoju ulicu u prestonom gradu. Kraljević Aleksandar se školovao u Švajcarskoj i Rusiji. U Beograd je došao prvi put 1903. godine na krunisanje oca Petra za kralja Srbije. Školovao se u kraljevskoj porodici i u gimnaziji u Beogradu, ali je na zahtev ruskog cara Nikolaja Romanova vraćen u Sankt Petersburg da završi Vojnu akademiju. 

        Postao je prestolonaslednik kada se njegov brat Đorđe Karađorđević 1909. odrekao trona, zbog skandala oko smrti njegovog sluge, kog je ovaj kraljević šutnuo u stomak i usmrtio. U to vreme kraljević Aleksandar se razboleo od tifusa i jedva preživeo ovu bolest. Oporavljen je naredne godine 1910. kao prestolonaslednik posetio Francusku. Aleksandar Prvi Karađorđević je bio prvi Srbin koji je leteo avionom. Bio je to avion „faler dva“, koji ga je odvezao u Pariz i vratio u Beograd.    

         Srpski kralj Petar Prvi Karađorđević živeo je sa porodicom u Beogradu u kraljevskom Starom dvoru, koji se nalazio na prostoru današnjih zdanja Skupštine Grada Beograda i Predsedništva Republike Srbije. Njegov sin Aleksandar postao je regent ocu i vrhovni komandant Srpske vojske krajem juna 1914. godine, pred početak Velikog rata. Imao je tada samo 26 godina. Bio je crnomanjast, srednje visine (174 cm), vitkog stasa, sa gustom crnom kosom i brkovima. Orlovski nos i tamne oči činili su mu strogi izraz lica, što je priličilo Njegovom kraljevskom visočanstvu. 

        Sa trideset godina života regent Aleksandar je kao komandant vodio završne operacije pobede Srpske vojske sa saveznicima na Solunskom frontu i oslobađanje zemlje. U Beograd je došao kao pobednik Prvog svetskog rata. Nastanio se u kući Krsmanovića na Terzijama. 

       Aleksandar Karađorđević je sledeći južnoslovenske ideje o ujedinjavanju naroda na Balkanu, uspeo sa kao prestolonaslednik realizuje ratni cilj Kraljevine Srbije postavljen u Nišu 1914. o ujedinjavanju Srba, Hrvata i Slovenaca.  Saglasnost su dale narodne skupštine budućih članica.  Pregovori su vođeni na Krfu 1917. i u Ženevi 1918. godine.  

           Državno ujedinjenje u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca proglasio je regent Aleksandar Prvi Karađorđević, u ime svog oca kralja Petra Prvog Karađorđevića 1. decembra 1918. godine. Nova država je bila ustavna monarhija sa skoro 12 miliona stanovnika, kojom je vladao kralj Petar. Službeni jezik je bio srpsko-hrvatski-slovenački, a veroispovest pravoslavna, katolička, islamska, judejska i protestanska. Za glavni grad ove kraljevine proglašen je Beograd sa 111.739 žitelja. 

           Kako je srpski narod na Balkanu doživeo Kraljevstvo SHS kao zemlju za sve Srbe sa juga Evrope regent Aleksandar je proglašen za Ujedinitelja. Godine 1920. zvanično ime nove države postalo je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, sa nadimkom Jugoslavija. Kada je kralj Petar 1921. godine preminuo sin Aleksandar Karađorđević je postao kralj ove kraljevine. Dana 3. oktobra 1929. kralj Aleksandar je državi dao novo treće ime – Kraljevina Jugoslavija.  I dalje je bio poznat kao “Aleksandar Ujedinjitelj”, ali i kao vladar svih Srba sveta i Jugoslovena.   

Kada je vladar kralj Petar Prvi Karađorđević preminuo 1921. godine njegov naslednik kralj Aleksandar imao je 34 godine. Postao je kralj bez kraljice. Zato je njegova ženidba postala važno državno pitanje. Kako je u dinastiji Karađorđević do tada bio običaj da se vladari žene Srpkinjama, zaključeno je da bi dobro bilo da kralj izabere “strankinju” i tako istovremeno “oplemeni dinastiju” i podigne međunarodni ugled države.

           Izbor je pao na pravoslavni princezu Mariju iz Rumunije. Imala je tada 22 godine i bila je jedna od najlepših i najobrazovanijih princeza tadašnje Evrope. Bila je bliska rođaka Moskve i Londona. Njegovo veličanstvo kralj Aleksandar Prvi Karađorđević kao vladar nasledio je kraljevinu sa siromašnim narodom, jer je država i dalje patila zbog ratnih stradanja ljudi i gradova. Istovremeno je posvećeno ulagao u privredu. Fabrike aviona i domaća brodogradilišta kreirani su po svetskim standardima. U svetu su nas predstavljali najučeniji kraljevi savremenici: Miloš Crnjanski, Jovan Dučić, Ivo Andrić. Stipendirao je đake i studente i slao ih na najprestižnije evropske univerzitete, s verom da samo učeni ljudi mogu da doprinesu daljem razvoju svoje zemlje.

         Trudio se da uzdigne državnu ekonomiju, ali i da izgradi Beograd. 

Kralj Aleksandar je bio prvi srpski vladar koji je izmenio arhitektonski lik Beograda, a time promenio je i navike žitelja jugoslovenske prestonice, koja je između dva rata imala 289.000 stanovnika.

            Gradnja Beograda hvata zamah od 1921, kada je izdato 538 dozvola za građenje, prema 81 prethodne godine. Broj ulica je porastao od 309 s kraja Velikog rata na 1.680 ulica. Centar grada izgledao je evropski, jer su ulice asfaltirane. Na to je najviše uticalo podizanje niza zgrada javne namene, kao što su fakulteti oko Kapetan Mišinog zdanja, Kolarčevog narodnog univerziteta, zgrada SANU, Univerzitetske biblioteke, kompleksa univerzitetskih klinika, Beogradskog sajma, Glavne pošte i niza drugih zgrada. 

Kralj je naredio rekonsturisanje Narodnog pozorišta. A za ruske prijatelje i emigrante naredio je izgranju Ruskog doma. U njemu su bili teatar, gimnazija, osnovna škola, biblioteka i dva muzeja – Muzej Nikolaja Drugog i Muzej ruske konjice. 

         Tokom 1923. je napravljen novi Generalni urbanistički plan Beograda. Tada je prvi put u beogradskoj istoriji iznet plan da se grad proširi na levu obalu Save, Veliko ratno ostrvo i na Adu Ciganliju, koja bi bila pretvorena u sportsko-rekreativnu zonu. Već tada je prostor na kome bi kasnije nastao Novi Beograd smatrano za prostor za novi grad budućnosti. Podignuti su Most kralja Aleksandra preko Save i most Kralja Petra II preko Dunava. 

            Kralj Aleksandar je za sebe i porodicu odabrao Stari dvor kao kraljevsku rezidenciju. Ovo reprezentativno zdanje na uglu Ulice kralja Milana i Ulice Dragoslava Jovanovića podigao je kralj Milan Prvi Obrenović 1884. godine. Kralj Petar se u dvor uselio 1903. ali se iselio tokom Prvog svetskog rata. Zbog stradanja u Velikom ratu Stari dvor nije funkcionisao kao kraljevska rezidencija sve do 1922. kada je Aleksandar Karađorđević naredio da se obnovi i restaurira. 

Beogradska Saborna crkva počela je da se gradi u Beogradu u vreme vladavine kneza Miloša Obranovića, a dovršena je u vreme vladavine kralje Aleksandra Karađorđevića. Hram je dva puta bombardovan i oštećen 1862. i 1914. godine. Kralj Aleksandar je naredio i rekonstrukciju Saborne crkve i nabavku crkvenih zvona. Ova zvona su prvi put zvonila na dan venčanja kralja Aleksandra i kraljice Marije 1922. godine. U međuvremenu Saborna crkva je postala sedište Beogradsko-karlovačke eparhije, ali i centar verskog života SPC.

Jugoslovenski kralj i srpski veliki Ujedinitelj za sebe i kraljevsku porodicu izgradio je Dvorski kompleks u Beogradu. Kako tvrdi danas prestolonaslednik Aleksandar Drugi Karađorđević njegov deda kralj Aleksandar Prvi je iz ličnih sredstava kupio, izgradio i održavao Kraljevski i Beli dvor u okviru kompleksa na Dedinju. 

          Kopleks je građen na imanju od 134 hektara na Dedinju između 1924. i 1937. Glavni arhitekta je bio ruski emigrant Nikolaj Krasnov, prijatelj ruske carske porodice i član petrogradske Akademije umetnosti. Krasnov je legendarni graditelj Beograda, jer je projektovao zgrade Vlade Srbije, Ministarstva spoljnih poslova, Arhiva Srbije, Mosta kralja Aleksandra i enterijer Narodne skupštine Srbije. Uz njega je na Kraljevskom kompleksu radio ruski arhitekta Viktor Lukomski i srpski arhitekta Živojin Nikolić sa svojim timom projektanata i građevinara.

          Srpski narod, prijatelji Srbije i turisti posećuju danas još jedno zdanje kralja Ujedinitelja. Alaksandar Karađorđević je podigao Spomenik Neznanom junaku na Avali. Sve je počelo tako što su stanovnici podavalskih sela, poštujući ratnu tradiciju 1922. godine na vrhu Avale podigli kameni spomenik na grobu nepoznatog srpskog ratnika iz Velikog rata. Spomenik je osvećen 1. juna 1922. godine, a potom je održan svečani pomen Neznanom junaku.. 

          Po želji kralja Aleksandra Karađorđevića i po nacrtima skulptora Ivana Meštovića na mestu porušenog starog grada Žrnova izgrađen je mermerni Mauzolej Neznanom junaku. Na Vidovdan 1934. godine kralj Aleksandar I Karađorđević je povelju o podizanju memorijala položio u temelj spomenika, koji je potom osveštan. Pri vrhu sarkofaga uklesan je natpis: „ALEKSANDAR I KRALJ JUGOSLAVIJE NEZNANOM JUNAKU“. A na suprotnoj strani godina završetka spomenika1938.

         Istoričari tvrde da je kralj Aleksandar ubijen jer je planirao da stvori novu ujedinjenu balkansku državu, a da za to nije pitao evropske sile, posebno ne komšije Italijane, koji ga nisu podnosili. Za ovo političko ubistvo su osumnjičene angažovane ustaše i fašisti. Drugo političko ubistvo kralja Aleksandra Ujedinjitelja izvršli su Tito, nekad od monarha proganjani komunisti i Titovi Jugosloveni, kada su osvolili vlast i državu 1945. godine. 

         Svi spomenici, memorijali i sva obeležja Aleksandra Prvog Karađorđevića kao monarha koji su bili na prostoru kraljevine u trenutku nastanka komunističke Jugosalvije su porušeni. Kralj Aleksandar je zbrisan sa lica zemlje i gurnut u legendu. 

          Preživela su državna zdanja koja su podizana njegovom masonskom i zidarskom rukom po Beogradu. I mermerni spomenik na Avali.  Mauzolej Neznanovm junaku postao je grobna zadužbina kralja Aleksandra i simbolično mesto odavanja počasti svim palim ratnicima u ratovima koje je vodio sa Srpskom vojskom i u kojima je donosio slobodu svom srpskom narodu od 1912-1918. godine. 

        Kralj Aleksandar Karađorđević Ujedinitelj je stvorio Kraljevinu Jugoslaviju kao zemlju za sve Srbe na Balkanu, kao mason podigao je Spomenik neznanom junaku na Avali, i druga zdanja, koja i danas traju. I vlast mu se nikada za to nije zahvalila. Ulice sa imenom Aleksandar dobio je prvo kralj Aleksandar Obrneović, potom knez Aleksandar Karađorđević, a ne i kralj Aleksandar Karađorđević Ujeidnitelj.          Aleksandar Karađorđević je prvo ubijen u Marseju 1934. godine, a potom je više puta ubijan u Beogradu, u kome nema ni spomenik, a ni svoju uličicu. Sada se Aleksandarm kralj bazena i vaterpola setio da ovom monarhu, mužu kraljice Marije, ocu kraljevića Andreje, Tomislava i poslednjeg jugoslovenskog kralja Petra Drugog podari ulicu. Preimenovanjem Savske u Bulevar kralja Aleksandra Karađorđevića posle devet decenija, deo je šire inicijative da Beograd dobije još jedan simbolični toponim koji odražava bogatu istoriju grada. I otkriva našu sramotu i ponižavanje ovog srpskog vladara.